Last Updated on 19 December 2023 by TT
Marmara Takım Adaları‘nın en güneydeki adası olan Paşalimanı Adası 21.3 Km2 yüzölçümü ile Türkiye’nin dördüncü büyük adasıdır. Konum olarak Marmara Denizi’nin güneyinde olup Avşa ve Koyun Adası ile Kapıdağı Yarımadası arasında konumlanır. Ada üzerindeki 5 köyden oluşur ve bir merkez yerleşimi yoktur. Bu 5 köyün toplam daimi nüfusu 962 kişidir. Marmara Takımadaları içindeki diğer adalar Balıkesir’in Marmara ilçesine bağlı iken, Paşalimanı adası Erdek’e bağlıdır.
Paşalimanı Adası’nın Tarihi
Buzulların erimeye başladığı MÖ 10.000‘li yıllardan önce Marmara Takım Adaları kara ile bağlantılı bir coğrafya idi. Zamanında Kapıdağı Yarımadası ve diğer çevre adalar ile birleşik bir kara parçasını oluştururken suların yükselmesi ile günümüzden yaklaşık 9.000 yıl önce ada halini almıştır. Yakınındaki Avşa Adası’nda neolitik ve kalkolitik çağa tarihlenen yerleşim izleri bulunması sebebi ile Paşalimanı Adası’nda bu çağlarda insan yerleşimi olması ihtimali yüksektir. Bu alanda adada herhangi bir kazı çalışması yapılmamıştır. Yazılı Hitit kaynaklarına göre MÖ 1300‘lerde Troyalılar (Wilusa) bu bölgeye hakimdir. Bu bilgi Paşalimanı Adası’nın ilk yerleşimcileri Helenler değil Anadolu’nun yerli hakları olan Truvalılar, Luviler ve Traklar gibi halklardan oluştuğunu gösteriyor. Helenlerin adaya gelip yerleşmesi ise MÖ 6. YY civarlarında kolonizasyon döneminde olmuştur. Bir iyon ticaret kolonisi olan Miletliler bölgeye yerleşerek adaya “harman yeri” anlamına helen Haloni adını vermişlerdir. Adanın ismi Bizans’a bağlı olduğu dönemlerde Aulonia olarak anılırken Ada 14. YY’da Türklerin aidiyetine geçmiş, I. Dünya Savaşı sırasındaki kısa Yunan hakimiyetinin dışında günümüze dek Türklerin elinde kalmıştır. Adanın ismi Osmanlı döneminde Alonya olmuştur. 19. ve 20. YY’larda ise Alonya ile birlikte Alonesos ve Paşalimanı isimleri de kullanılmıştır. Adanın en korunaklı limanına sahip olan Paşalimanı Köyü’nün ada tarihinde özel bir yeri vardır. Bu liman tarih boyunca gemilerin ve deniz ordularının sığınağı olmuş, zaman zaman seferlere buradan çıkılmıştır. Lala Mustafa Paşa 15702’te Kıbrıs seferinden dönüşte Osmanlı donanması fırtınaya yakalanmış ve Paşalimanı’na sığınmıştır. Yaralı askerler burada tedavi ettirilmiş, şehit askerler defnedilmiştir. Paşa burada cami ve çeşme gibi hayratlar inşaa ettirerek adadan ayrılmıştır. Paşa camiyi inşaa ettirirken çatısını bir kadırga direği ile desteklemiştir. Orjinal camii 1935 depreminde yıkıldığı için yerine bugün Paşalimanı iskele meydanında bulunan camii inşaa edilmiştir.
Köyler ve Nüfusları
Paşalimanı Adasındaki tüm yerleşimler köy statüsünde olduğu için bir merkez yerleşimi yoktur. Harmanlı ve Paşalimanı Köyleri birbirlerine yakın olduğu için bu iki yerleşim birlikte düşünüldüğünde bu bölge nüfus açısından adanın en kalabalık bölgesini oluşturur. Ayrıca Balıklı Köyü Erdek, Avşa, Marmara Adası arasında çalışan feribot ve arabalı vapurların iskelesi olduğu için bir hareket ve çekim merkezidir.
- Paşalimanı; nüfus 180. Sağlık ocağı, jandarma karakolu, büyük bir iskele, PTT ve bir camisi vardır.
- Harmanlı (Halonia); nüfus 285, bir marketi vardır. Adaki en lezzeli kavun, karpuz, domates ve diğer sebzeler burada yetişir.
- Poyrazlı (Vori, Voria); nüfus 184, adını aldığı poyraz rüzgarları yaz boyunca eser, turizm son yıllarda gelişmektedir, market, iskele ve ev pansiyonculuğu vardır.
- Balıklı (Skupia); nüfus 159, adanın diğer limanlarla ulaşımı buradaki limandan sağlanır. Turizm faaliyetleri gelişmektedir.
- Tuzla (Huhla); nüfus 154, ismini yakınlarındaki, eskiden tuz çıkarılan küçük gölden alır. Erdeğe en yakın nokta olduğundan acil durumlarda karaya en hızlı bağlantı buradandır.
İklim ve Coğrafi Yapı
Ada ağırlıklı olarak Akdeniz ikliminin makroklima özelliklerini gösterir fakat zaman zaman kuzeyden gelen soğuk ve rüzgarlara da açık olduğu için Akdeniz ve Karadeniz iklimi arasında geçiş iklimi özelliklerine de sahiptir. Akdeniz ikliminde yaz aylarında yağış hiç olmaz iken Paşalimanı ve çevresindeki adalarda yaz aylarında yağış görülebilir.
Paşalimanı Adası coğrafi olarak Kapıdağı Yarımadası’nın bir uzantısı olup Avşa Adası da Paşalimanı’nın devamı niteliğindedir. Kapıdağı’na ve Marmara Adası’na göre daha basık bir topografyaya sahiptir. Adanın en yüksek noktası 213 metre yükseklikteki Kukumav Tepesi‘dir. Yükseltilerin, su kaynaklarının, dere yataklarının yetersiz olması ve Akdeniz geçiş iklimine sahip olması sebebi ile adada doğal bitki örtüsü yoğun ve zengin değildir. Bu açıdan Ege Denizi’ndeki çıplak adaları andırır. Buna rağmen verimli topraklara ve ekime uygun düz ve geniş topraklara sahip olan adada tarım önemli bir geçim kaynağıdır. Paşalimanı, Harmanlı Köyleri ile Poyrazlı’nın çevresi geniş alüvyal verimli topraklarla çevrili iken diğer gölgeler ağırlıklı kireçsiz milli kahverengi topraklardan oluşur.
Geçim Kaynakları ve Turizm
İklim ve toprak özellikleri sebebi ile Paşalimanı Adası’nda da aynı Avşa ve Marmara Adaları gibi uzun yıllar bağcılık ve şarap üretimi yapılmıştır. 1880’lere dek Fransızlar tarafından işletilen şarap fabrikasının yapıları bugün hala ayaktadır. Buradan dış ülkelere şarap ihracatı yapılırdı. Günümüzde adada kısıtlı düzeyde bağcılık yapılsa da şarapçılık yapılmamaktadır. Ada nüfusunun diğer geçim kaynakları tarım (zeytincilik, buğday, üzüm, sebze meyve), hayvancılık, turizm ve balıkçılıktan oluşmaktadır.
Paşalimanı Adası turizm potansiyelini henüz yeterince değerlendirememiş bir adamızdır. Yaz aylarında nüfusu bir kaç katına çıkmasına rağmen profesyonel turizm faaliyetleri oldukça sınırlıdır. Bununla birlikte ev pansiyonculuğu ve küçük turizm işletmeleri son yıllarda gelişme göstermektedir.
Ulaşım Alternatifleri
Paşalimanı’nın Balıklı Köyü’ne yaz ve kış sezonunda Erdek, Avşa, Marmara’dan Gestaş ile her gün arabalı vapur seferleri vardır. Ayrıca Erdek limanından tarifeli tarifesiz motorlar da kalkmaktadır. Ada içinde köyler arasında belli rotalarda minibüs ile toplu taşıma imkanı mevcuttur. Taksi bulma imkanı ise sınırlıdır.
