Last Updated on 6 June 2022 by TT
Kos Adası Camileri; Gazi Hasan Paşa Camii
Kos’un zengin tarihinden günümüze kalan en canlı mimari eserlerden biri olan bu camii dört asırlık Osmanlı yönetiminin güçlü bir hatırlatıcısıdır. Şehrin siluetinin de ayrılmaz bir parçası olan minaresi pek çok açıdan görünür. Limandan sadece 100 metre mesafedeki Platanou (Çınar) Meydanı’nda bulunan Gazi Hasan Paşa Camii 1786 yılında adanın Osmanlı Valisi Cezayirli Gazi Hasan Paşa tarafından yaptırılmıştır. Caminin aynı yerde bulunan Aya Yorgi Bizans Kilisesi’nin kalıntıları üzerine inşaa edilmiş olduğu düşünülmektedir. Camii yerel halk arasında Kemeraltı Camii (veya Loggia, Lozya, loca) olarak da bilinir.
Üç katlı yapı kırık dış pencere camlarından da anlaşılacağı gibi savaşlarda oldukça zarar görmüş ve bir daha tamir edilmemiştir. Bugün kilitlidir ve alt katlarındaki dükkanlar dışında hiçbir bölümü kullanılmamaktadır.
Gazi Hasan Paşa Camii revak ve namazlık olarak iki bölümden oluşur. Revak kısmı oniki sütun üzerine oturtulmuştur. Minare yanındaki merdivenlerden revak kısmına, ön cephedeki merdivenlerden ise harim alanına çıkılır.
Caminin özellikle minare, şadırvan ve kemeraltı inşaasında Roma dönemi kalıntılardan faydalanılmıştır. Avluda yer alan beyaz mermerden yapılmış altı köşeli zarif şadırvan altı adet Roma sütun başlığı üstünde yükselmektedir ve Roma – Osmanlı mimarisinin bir arada görülebildiği ender yapılardan biridir. Çeşmesinin ortasında yer alan 12 köşeli mermer su rezervuarının her bir yüzü birer servi ağacı figürü ile süslenmiştir.
Alt katları turistik dükkanlara kiralanmış olan Gazi Hasan Paşa Camii ince zarif ve tek şerefeli bir minaresi vardır. Tavan ve yer döşemeleri ahşap olan binanın dışı gibi içi de harap vaziyettedir. İçeriden çökmemesi için çeşitli yerlerine dayanaklar konulmuştur. Buna rağmen muhteşem bir mermer işçiliğe sahip olan mihrabı oldukça sağlam durumdadır. Caminin yanında bulunan Müslüman mezarlığından ise günümüze ancak bir iki kırık mezar taşı kalabilmiştir. Henüz bir adım atılmasa da camiinin restorasyondan geçmesi ile ilgili sevindirici bazı gelişmeler vardır.
ABD’yi haraca bağlayan paşa; Gazi Hasan Paşa
Cezayirli Gazi Hasan Paşa, (1713-1790) III. Selim saltanatında 1789-1790 tarihleri arasında sadrazamlık yapmış asker kökenli bir devlet adamıdır. Evcilleştirdiği bir aslan ile birlikte dolaşması ile meşhur olmuştur. İnşaa ettirdiği Gazi Hasan Paşa Camisi’nin limana bakan dış cephesindeki aslan heykeli paşanın bu özelliğine atfen yapılmıştır.
Ailesi Bulgar/Pomak kökenli bir Hristiyandır. Çocukken Osmanlılar tarafından bir savaşta esir alınarak Müslüman bir aile tarafından büyütülmüştür. 1738 yılında Yeniçeri Ocağı’na kaydolmuştur. 1773 yılında Sultan III. Mustafa ile birlikte Osmanlı’nın ilk askeri denizcilik okulunu kurmuştur. Sultan III. Murat zamanında ise sadrazam ve serdar_ı ekrem tayin edilmiştir.
Devlete sadık, gayretli ve sözünü esirgemeyen bir kişi olan Cezayirli Gazi Hasan Paşa, mal varlığının büyük çoğunluğunu devlet işlerine harcamıştır. Ayrıca cömertliğiyle bilinen paşa Osmanlı-Rus Savaşı çıktığında sefer masrafları için devlete 12.000 kese altın bağışlamıştır.
ABD’yi haraca bağlayan paşa
Gazi Hasan Paşa ile ilgili en ilginç detay ise Cezayir Valiliği yaptığı dönemde paşanın etki alanında bulunan Cezayirli korsanlardan dolayı Akdenize giremeyen ABD ticaret gemilerine Osmanlı Donanması tarafından koruma vermiş ve ABD parlamentosu (1797) onayı ile karşılığında her sene 2 milyon dolar vergi almıştır. Bu miktar o zamanki ABD yıllık bütçesinin % 20’sini oluşturuyordu.
